Kết nối văn hóa đọc: Kể câu chuyện thời đại qua ẩm thực

  • Cập nhật: Thứ ba, 4/11/2025 | 10:58:20 AM

Ẩm thực Việt Nam vốn được xem là kết tinh của văn hóa lâu đời. Nhiều thế hệ học giả đã lý giải sức hấp dẫn ấy qua sự phong phú về nguyên liệu và sự tinh tế trong chế biến.

Bìa cuốn sách.
Bìa cuốn sách.

Nhưng có ai tự hỏi: Trong suốt chiều dài lịch sử, món ăn, thức uống còn phản ánh điều gì khác ngoài khẩu vị và bản sắc? Câu hỏi này đã được tác giả Erica J.Peters trả lời trong cuốn sách "Khoái khẩu và khát vọng hay là câu chuyện đồ ăn thức uống trong trường thiên thế kỷ 19 ở Việt Nam” (Trịnh Ngọc Minh dịch, Nhà xuất bản Tổng hợp TP Hồ Chí Minh, 2023) bằng việc cho thấy thực phẩm không chỉ để ăn uống mà còn là tấm gương soi chiếu quyền lực, thân phận và khát vọng của người Việt trong giai đoạn lịch sử nhiều biến động. Cuốn sách đoạt giải C Giải thưởng Sách quốc gia lần thứ VII, năm 2024.

Ngược dòng thời gian, tác giả Erica J.Peters dẫn dắt người đọc về thế kỷ 19 khi đặt thực phẩm trong quan hệ với chính trị và văn chương. Như trong chốn cung đình, ẩm thực được nâng lên thành biểu tượng quyền lực thông qua cách thức chế biến những của ngon vật lạ. Thời vua Tự Đức "mỗi bữa ăn bao gồm 50 món, do một đội 50 đầu bếp chuẩn bị. Nguyên liệu dâng lên đều là những sản vật ngon nhất Việt Nam”. Đằng sau những bữa tiệc lộng lẫy là nỗi phẫn uất khi đặc sản bị vét sạch khỏi làng quê và khẩu phần ăn trở thành dấu hiệu của bất công khi cảnh đói khát, mất mùa vẫn thường xảy ra. Hay việc Trịnh Hoài Đức trong "Gia Định thành thông chí” đã miêu tả Nam Bộ trù phú, đa dạng về đồ ăn thức uống để có thể kêu gọi khai khẩn mở đất, khuyến khích di dân. Còn trong thơ Hồ Xuân Hương, những quả mít, nắm xôi, bánh trôi không đơn thuần là món ăn mà còn gợi lên nỗi bất bình đẳng giới và khát vọng tự do. Ẩm thực, vì thế, không chỉ nuôi sống con người mà còn tham gia vào diễn ngôn xã hội trong việc làm công cụ phân định giai cấp, phơi bày bất công.

Một trong những điểm nhấn của tác phẩm là cách tác giả khắc họa mối quan hệ ẩm thực giữa người Pháp và người Việt trong giai đoạn bị thực dân Pháp đô hộ. Người Pháp đến Việt Nam mang theo nỗi lo lắng về đồ ăn bản địa. Họ chọn đồ hộp, duy trì cách chế biến riêng không phải vì sự tiện lợi, mà chủ yếu để tránh cảm giác bất an. Tuy nhiên, ranh giới ấy không thật sự bền chặt, bởi chính trong gian bếp, người Việt vẫn là những đầu bếp, phụ bếp và người phục vụ trực tiếp, từng bước đưa hương vị bản địa len lỏi vào bàn tiệc Pháp. Ở chiều ngược lại, tầng lớp trung lưu người Việt bắt đầu học theo cách ăn đồ hộp, thưởng thức trái cây nhập ngoại để phô bày sự khác biệt và khẳng định vị thế xã hội. Từ đó, thực phẩm trở thành công cụ để bước vào nấc thang thượng lưu, trước khi được phong trào dân tộc biến thành vũ khí chính trị qua những cuộc đấu tranh chống độc quyền rượu, muối, nước mắm, mở ra con đường gắn kết vấn đề ẩm thực với công cuộc giải phóng dân tộc và giai cấp sau này.

Tác giả Erica J.Peters đã nhìn ẩm thực vượt ra ngoài phạm vi căn bếp, đặt nó trong mối liên hệ rộng lớn với quyền lực, xã hội, văn hóa và khát vọng con người. Thông qua những nguồn tư liệu đa dạng như sử sách, thư từ cho đến văn chương, tác giả chứng minh rằng thực phẩm không chỉ phản ánh khẩu vị mà còn là tấm gương soi chiếu một thời kỳ lịch sử đầy biến động của Việt Nam.

Nội dung cuốn sách cho thấy ẩm thực chưa bao giờ chỉ đơn thuần là chuyện ăn uống. Đằng sau hạt gạo, miếng bánh hay nước uống là những dấu hiệu của việc phân tầng xã hội, va chạm văn hóa và hành trình đi tìm bản sắc, khẳng định quyền sống của con người mà xa hơn là của dân tộc. Chính vì thế, cuốn sách không chỉ hấp dẫn độc giả quan tâm đến ẩm thực mà còn lôi cuốn cả những người yêu thích lịch sử, văn hóa và chính trị bởi mỗi trang viết đều hé mở một câu chuyện về con người và thời đại đã qua.

Theo Báo QĐND

Các tin khác
Khách tham quan gian hàng quảng bá du lịch của Trung tâm Văn hóa Việt Nam tại Pháp trong Hội chợ Salon de l'Asie 2025.

Theo phóng viên TTXVN tại Paris, trong hai ngày 29 và 30/11, tại Trung tâm triển lãm Eurexpo ở Lyon (Pháp), đoàn Việt Nam đã mang tới không gian Hội chợ triển lãm “Salon de l’Asie 2025” sắc màu tươi mới và sống động, thu hút đông đảo khách tham quan tại sự kiện văn hóa lớn tại châu Âu, quy tụ hàng trăm nghìn lượt người và đại diện từ nhiều quốc gia châu Á. Với sự chủ trì của Trung tâm Văn hóa Việt Nam tại Pháp phối hợp cùng Đoàn nghệ thuật Nhà hát Ca múa nhạc Quốc gia Việt Nam, gian trưng bày của Việt Nam nhanh chóng trở thành điểm nhấn, gây ấn tượng mạnh với bạn bè quốc tế nhờ những hình ảnh, thanh âm và trải nghiệm đậm nét bản sắc dân tộc.

Tiết mục văn nghệ ca ngợi Đảng và Bác Hồ.

Nhân kỷ niệm 50 năm Quốc khánh nước CHDCND Lào (02/12/1975-02/12/2025), tối 30/11 tại Cung Văn hóa Quốc gia Lào ở thủ đô Viêng Chăn đã diễn ra Chương trình Văn nghệ hữu nghị Lào - Việt Nam.

Những đôi giày của đồng bào dân tộc Giáy hiện lên với phiên bản mini, đẹp mắt và thu hút.

Đôi giày của người Giáy mang ký ức, nghi lễ, tâm hồn cộng đồng, nơi mỗi đường kim mũi chỉ là nhịp cầu nối truyền thống và hôm nay.

Chăn nuôi gia cầm cho thu nhập cao của nông dân xã Nhã Nam

Để giảm nghèo bền vững, xã Nhã Nam (tỉnh Bắc Ninh) đã triển khai đa dạng phương thức hỗ trợ người dân tiếp cận thông tin gắn với chuyển đổi số.

Xem các tin đã đưa ngày:
Tin trong: Chuyên mục này Mọi chuyên mục